Archipel  |  Spring 2009

Emile Schra
Foto’s David Hartono, Kantor Pos

Mosterd studeerde in 1985 af aan de balletacademie van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en danste elf jaar lang bij verschillende gezelschappen.  Mosterds activiteiten binnen de Europese podiumkunsten zijn al enige tijd terug overgegaan in een gedreven betrokkenheid bij het crossculturele circuit.

Ondertussen is hij verantwoordelijk voor een serie grensverleggende producties die zowel in Azië als Nederland te zien waren.  Zijn laatste Nederlands-Indonesisch interdisciplinair theaterproject Paradise a Woman toerde in 2007 langs veertig Nederlandse theaters als onderdeel van een Aziatisch-Europese tournee.   En vorig jaar waren enkele van zijn voorstellingen op Nederlandse festivals te zien, zoals een remake van het uit 1999 daterende Ketuk Tilu op de 50e Haagse Pasar Malam Besar.  In 1999 bracht hij voor het eerst moderne dans met Ind(ones)ische elementen naar dit festival en hij was er jarenlang vaste gast.

Gerard Mosterd was de afgelopen tien jaar vooral actief in het buitenland, vooral Indonesië.  Zelf noemt hij zijn werk in dit verband ‘culturele ontwikkelingshulp’.  Een belangrijke drijfveer daarbij is de drang om de culturele dialoog tussen Nederland en Indonesië levend te houden.  Met zijn pas opgezette theaterkern Kantor Pos,  een intercultureel uitwisselingsplatform, opereert hij sinds begin 2008 vanuit de stad Amersfoort.  Kantor Pos werkt inmiddels nauw samen met een markante broederorganisatie in Indonesië: Eksotika Karmawibhangga Indonesia in Jakarta.  Mosterd beschouwt het als een officiële erkenning voor zijn jarenlange pionierswerk in Indonesië.  De opzet van Kantor Pos is om in de toekomst niet uitsluitend met Indonesische theatermakers,  maar ook met kunstenaars uit andere Aziatische gebieden samen te werken.

Voor Ibu Bhumi heeft Gerard Mosterd ervoor gekozen om met ‘meester’ silat-performer en choreograaf Benny Krisnawardi samen te werken, een podiumkunstenaar van aanzien binnen de Indonesische dansscene.  Krisnawardi is een exponent van de West-Sumatraanse Minangkabau, een volk uit de hooglanden van Padang en befaamd om zijn matrilineaire adat.  Dit laatste vormt een belangrijk element in de nieuwe productie Ibu Bhumi.  Gerard Mosterd: “De Minangkabau leren ons over een oude samenlevingsvorm waarbij alles met elkaar verbonden is.  Het vrouwelijke principe van moeder en kind, mens en natuur, het animistische ontzag voor alles wat de natuur -en daarmee ons lichaam- ons te bieden heeft.  De aarde verbind onze afzonderlijke lichamen met elkaar via onze voeten.  We staan op dezelfde horizontale lijn.  De minang silek, misschien wel de oudste vorm van pentjak silat, verbindt ons lichaam met krachten van planten, dieren en mineralen.

Geheel in de geest van het matriarchale idee wil ik in deze voorstelling uiteenlopende werelden, van zowel amateur als professionele performers, diverse podiumkunstdisciplines en verschillende generaties aan elkaar koppelen in een soort weefwerk.  Ons lichaam komt voort uit de natuur, het is er deel van.  De Minangkabau met hun oude wijsheid hebben dat goed begrepen.  Minang silek, de pre-islamitische fysieke krijgskunst, laat onomwonden zien hoe één het menselijk lichaam is met de natuur.  Soms gaat de silek danser in trance zodanig op in de natuurkrachten, dat hij vergeet wie hij is (zoals in de magische silek-vorm ulu ambek).  Hij buigt diep naar de grond en koestert moeder aarde.  De rituele verering van de scheppende en vernietigende natuur maakt onderdeel uit van de minang adat.  Het is het besef, zoals je dat terugvindt in de oeroude astrologie, dat alles aan elkaar verwant is.”

VROUWEN-EMANCIPATIE

‘De aarde wordt belichaamd door de moeder, de vrouw.  Woman is the nigger of the World zong John Lennon ooit. Ik hoef in feite weinig toe te voegen aan wat iedereen al weet over hoe het met de positie van de vrouw wereldwijd in het (patriarchale) heden en daarmee de geschreven geschiedenis gesteld is.  In Nederland denken we vandaag dat vrouwen in vergelijking met andere landen hun maatschappelijke status al aardig gelijk hebben getrokken met die van de mannen.  Dit is gedeeltelijk juist.  De Minangkabau laten ons zien dat vrouwen al heel lang gerespecteerde managers zijn.  De doorgaans opmerkelijk geëmancipeerde positie van vrouwen in de Maleise archipel is wijd verbreid en zeer beïnvloed door de Minangkabau vanwege het merantau-gebruik.  Dat schrijft jonge mannen voor om een tijdlang ver van hun geboortegrond te leven en de daar vergaarde geestelijke en materiële winst mee terug te brengen naar hun moederland.’

‘ik hoop dat de voorstelling
Toeschouwers stimuleert om de wereld
Waarin ze leven ook eens vanuit een
Ander perspectief te zien’

‘Vanaf de zestiende eeuw verdwijnt de agrarische ruilhandelgemeenschap van de Minangkabau als de patriarchale islam het matriarchaat in etappes overneemt.  Als de fundamentalistische Padri-beweging aan het begin van de negentiende eeuw  ook nog eens de koninklijke Minang familie uitmoordt, zet het verval van het matriarchaat verder in.  Vandaag bevindt de oude Minang -adat zich in de schemerzone en is door de islam en de Westerse geldeconomie verder dan ooit verwijderd van de matrilineare basis waarin delen en verbinden prevaleerde.  Zal deze unieke cultuur over vijftig jaar compleet verdwenen zijn?  Dertig jaar onder de Javaanse alleenheerser Suharto hebben het internationale culturele imago van Indonesië bepaald in het voordeel van de Javaanse en Balinese kunsten.  Pas na de val van president Suharto in 1998 lijken de net zo fascinerende andere Maleise kunstvormen uit hun schulp te kruipen en zoeken de publieke belangstelling.  Dankzij de bezielende kennis en initiatieven van wijlen Hurryah Adam en Gusmiati Suid zijn de podiumkunsten van de Minangkabau overgeleverd naar de 21 eeuw.’

TRAININGEN EN IMPROVISATIES

Voor de voorbereidingen op Ibu Bhumi selecteerde Gerard Mosterd in Jakarta samen met Benny Krisnawardi enkele dansers voor het project.  Via trainingen en improvisaties werd een eerste basis voor de voorstelling gelegd.  De video-kunstenaar Christian Chierego was ondertussen in Sumatra waar hij filmbeelden maakte die in de voorstelling te zien zullen zijn.  In Nederland word verder gewerkt en zullen – zoals eerder vermeld – ook enkele enthousiaste scholieren in het proces betrokken worden.  Want Ibu Bhumi heeft een duidelijk educatief doel: het wil bij Nederlandse jongeren op prikkelende wijze de ogen openen voor een leefwereld en denkwijze die niet de hunne is.

Je zei dat jouw wereld wordt beheerst door vrouwen.  Leg eens uit. ‘Mijn op Sumatra geboren moeder zag mij geregeld dansen in de achtertuin, waar ik kinderen uitnodigde.  Ik improviseerde korte optredens met trage bezwerende bewegingen in een hoek bij de brandnetels.  Van Silat had ik nog nooit gehoord.  Moet een idioot gezicht geweest zijn! Maar het bracht haar ertoe me naar de balletschool in Amersfoort te sturen.  Binnen het jaar zat ik op de Ballet Academie in Den haag.  Tijdens mijn dansvakopleiding was ik jarenlang de enige jongen in de klas.  Jongens waren indertijd zeldzaam in de danswereld.’

GEEN SUBSIDIE

Je bent nu geruime tijd actief als danser, choreograaf en theatermaker.  Wat zie je als je de balans opmaakt? ‘Ik vertelde je al over Kantor Pos en het ideaal om met een klein productieteam vanuit Amersfoort regelmatig nieuwe projecten uit te brengen.  Ik ben de veertig gepasseerd.  Misschien zit ik wel in een midlife crisis … Ik merk dat mijn jeugd niet eeuwig is.  Ik begin er afstand van te nemen en inderdaad de balans op te maken.  En dan worden de Grote Vragen gesteld.  Wat heb ik bijgedragen aan de gemeenschap? Wat is de zin van mijn bestaan? In hoeverre ben ik tevreden over wat ik heb gedaan? Ik vind dat ik mooie dingen heb gemaakt maar alles is relatief.  Ik heb er in elk geval niets tastbaars aan overgehouden zoals een financiële basis die me de garantie geeft dat ik na Ibu Bhumi weer aan een nieuwe productie kan beginnen.  Maar ik heb er wel weer veel zin in.  Elke productie geeft me nieuwe ideeën, inspiratie tot het verkennen van een nog onbekende horizon.

Een verlangen naar subsidie? ‘In Indonesië heb ik ontdekt dat weinig geld in de kunsten heel stimulerend kan werken.  Het land heeft zoveel ernstige problemen en er is zoveel imperfect,  dat wanneer kunstenaars zich laten horen, ze meestal wèrkelijk iets te zeggen hebben.  Om een theater-project uit de grond te trekken, is razend moeilijk.  Geen subsidies, dus moet je op zoek naar commerciële sponsors.  Ik heb het steeds als een uitdaging gezien om in dit gesloten circuit van commercie en kunstwereld te penetreren.

Een eerste aanzet kreeg ik in 2000 toen ik met mijn gast vrouw op een regeringsfeestje belandde.  Zij kwam daar de minister van oliezaken met zijn vrouw tegen.  Die laatste was gek op dans en had een interview met mij gelezen.  Ze bracht me in contact met een aantal choreografen dat zij kende, zoals Sardono, een van de godfathers van de moderne dans in Indonesië, en met Bagong Kussudjardja, eens de mannelijke Martha Graham van Indonesië.  Door een gelukkige samenloop van omstandigheden ben ik in dat circuit terechtgekomen.  Misschien had ik het voordeel dat ik Indo ben.’

Première Ibu Bhumi: 18 april in het Tropentheater
Amsterdam:  www.tropentheater.nl  Zie voor touneelijst
ook:  www.kantorpos.nl of www.gerardmosterd.org

Dans Magazine  |  April 2009

Vier Hollandse meiden repeteren voor Ibu Bhumi

Ibu Bhumi (Moeder Aarde) heet de nieuwe voorstelling van choreografen Gerard Mosterd en Benny Krisnawardi.  Het is een dansstuk over de kracht van het vrouwelijke in onze door mannen gedomineerde maatschappij. De makers vermengen hedendaagse dans met bewegingskunst van Minangkabau, een Indonesisch volk dat van oudsherm atriarchaal is georganiseerd. ‘Zij hebben begrepen, wat wij allang vergeten zijn.’

Ruth Naber

‘In oude tijden regeerden vrouwen de wereld’, weet choreograaf Gerard Mosterd. ‘Maar de matriarchaten, beschavingen gereguleerd door vrouwen, gingen ten onder toen mannen het heft in handen begonnen te nemen. Waarden als verbondenheid tussen mens en natuur maakten plaats voor het verwerven van kennis en macht. De Minangkabau vormen een van de weinige overgebleven matriarchaten. Vanaf de zestiende eeuw heeft dit volk de Islam omarmd, maar toch heeft het matriarchale kunnen overleven. Bezit wordt bijvoorbeeld via de vrouwelijke lijn overgedragen.’

Benny Krisnawardi is een telg van dit volk. Hij neemt kennis van de Minang Silek mee naar Nederland. Dit zijn oude gevechtsdansen. In een nuchter kantoorpand in Amersfoort oefenen ze: de twee choreografen, drie Indonesische dansers en vier jonge, Nederlandse meiden. Scholieren nog. Zij hebben geauditeerd voor Ibu Bhumi.

K A T A C H T I G E   D A N S

‘In een beschaving zoals die van de Minangkabau is verbondenheid heel belangrijk’, vertelt Mosterd. ‘Verbondenheid met elkaar, met de natuur en met je eigen lichaam. Dat zie je duidelijk terug in de oude Silek-dansen. De bewegingen zijn horizontaal gericht en worden laag bij de grond gedanst. De energie komt uit de grond, de aarde die ons allen verbindt. Dat is heel anders dan bij ballet, waarbij je juist probeert van de grond los te komen. Daar wordt de illusie van gewichtsloosheid nagestreefd. ‘Terwijl Mosterd vertelt, is Indonesische danseres Maria in de andere ruimte aan het improviseren. Ze voert draaiende, golvende bewegingen uit met haar armen, haar heupen, haar bovenlijf. Variërend in ritme, in hoogte, alles vloeit in elkaar over. Het lijkt een beetje katachtig. ‘Silat-dansen zijn animistisch, gebaseerd op de bewegingen van dieren. Het zijn niet zozeer gevechts-, als wel verdedigingsdansen. De essentie ervan is dat je anticipeert op de bewegingen van de ander. Je reageert dus vanuit je inlevingsvermogen.’

B E V R I J D I N G

Maria Aprianti voert draaiende, katachtige bewegingen uit

De Indonesische cultuur is Mosterd niet vreemd. Zijn moeder komt uit dat land. Zijn vader is Nederlands. Mosterd groeide op in Amersfoort. ‘Een paar straten verderop is mijn geboortegrond’, wijst hij. Hij studeerde negen jaar dans aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Daarna reisde hij stad en land af en danste bij grote gezelschappen als het London Festival Ballet en het Koninklijk Ballet van Vlaanderen. Hij was er niet onverdeeld gelukkig mee. ‘Ballet zou je kunnen zien als het paradepaardje van het patriarchaal denken. Het is een bewegingstechniek: zuiver, mathematisch en in essentie tegennatuurlijk.’ Na elf jaar keerde hij terug naar Nederland, om als freelance theatermaker verder te werken. Regelmatig reist hij nu ook naar Indonesië, waar hij choreografeert en lesgeeft. ‘Het uitvoeren van Silek-dansen voelde voor mij als een bevrijding.’ vertelt Mosterd. ‘Eigenlijk heb ik die twintig jaar academische dans nodig gehad, om te herontdekken hoe ik oorspronkelijk bewoog. Als kind improviseerde ik veel. Om dat te kunnen, moet je ‘lekker in je lijf ‘ zitten. Vanuit intuïtie, je eigen individuele geest kunnen bewegen. In Silek, en ook in hedendaagse dans, is dit belangrijk.
Deze dansvormen zijn realistisch van opzet. Je gaat van je eigen natuur uit om een esthetische expressie te bereiken.’

F E M A L E   P O W E R

Ibu Bhumi wordt een interdisciplinaire voorstelling. Een oud vruchtbaarheidsritueel is er te zien, maar ook stukjes video over de Minangkabau en een ‘patriarchale’ monoloog over de geschiedenis, het heden en de toekomst van het matriarchaat. Scholieren Petra, Desirée en Iris hebben hun lange benen in Randaibroeken gestoken. Zwarte wikkelbroeken, deel uitmakend van het traditionele Minangkabau kostuum. Ze oefenen een variatie waarin ze ritmisch lopen, klappen en op hun broek slaan. Dit is een oud ritueel dat in een voorstelling vaak tussen de sc¯nes wordt uitgevoerd. ‘Het eind moet krachtig’, zegt choreograaf Benny.  ‘Kijk zo’. Hij neemt een grote stap en slaat tussen zijn benen. ‘Tá!’ roept hij. ‘De meisjes oefenen het laatste gedeelte. ‘Tá’, zeggen ze, eerst nog niet overtuigd en een beetje giechelig. Maar na een tijd oefenen slaan ze ferm op hun broek. ‘Tá!’ Een onvervalst staaltje female power.

‘Juist ook voor scholieren, de nieuwe generatie, is kennis van matriarchaten belangrijk.’ vindt Mosterd. ‘De Minangkabau hebben begrepen wat wij allang vergeten zijn: ontvankelijkheid voor de ander. Toch zullen deze oude matriarchaten op den duur verdwijnen. Er komt wereldwijd een nieuw matriarchaat, gestoeld op moderne verworvenheden. Neem internet. Dat is op een typisch vrouwelijke, non-hiërarchische manier georganiseerd. Door deze technologie is kennis voor iedereen beschikbaar, niet alleen meer voor een overwegend mannelijke elite.’

Ibu Bhumi wordt tot en met 21 mei in diverse theaters gedanst.
Zie www.gerardmosterd.org en www.kantorpos.nl.

Leeuwarder Courant  |  10 April 2009

Plaats: Posthuis Theater, Heerenveen. Voorstelling: Ibu Bhumi (Moeder Aarde). Gezelschap: Kanor Pos, Physical Theatre. Concept en regie: Gerard Mosterd. Choreografie: Benny Krisnawardi en Gerard Mosterd. Belangstelling: 85 mensen.

HEERENVEEN – Als een bloem, een slang, een muis die uit de slapende aarde kruipt – zo danst de losgezongen hand van Benny Krisnawardi op een onbeweeglijke rug. Het is een van de eerste scènes uit ‘Ibu Bhumi’, ofwel Moeder Aarde, de tweede voorstelling van bewegingstheater Kanor Pos. De groep is het geesteskind van Gerard Mosterd, die in Nederland de Indonesische dansstijl pentjak silat introduceerde en theatraal probeert te maken. Pentjak silat komt voort uit de gestileerde krijgsdans, maar anders dan andere martiale bewegingskunsten is deze vorm sterk geïnspireerd op dieren uit de jungle. Dieren die vechten, spelen, slapen en paren – kortom die dicht bij Moeder Aarde staan. Bij de drie Indonesische dansers die deze voorstelling dragen herken je inderdaad de soepele, energieke bewegingspatronen van tijgers, slangen, apen, honden, enzovoort.

Vaak ontstaan de bewegingen dicht bij de grond, vanuit de hurken, maar alles in het lijf draait en beweegt met een strak gespannen energie, die dan ineens wordt afgekapt in harde, hoekige gebaren. Het uitbeelden van dieren is zeker niet het doel. Het is eerder een inspiratiebron die je bij flarden herkent. Op andere momenten lijkt het bewegingsidioom meer ontleend aan de moderne dans. Dat is ook niet zo gek want bedenker en co-regisseur Mosterd heeft meer dan vijftien jaar danservaring bij de internationale top voordat hij zich steeds meer ging verdiepen in de Aziatische dans en de daarmee verbonden denkwereld. Hij maakt choreografieën en geeft workshops in Indonesië, Nederland en elders. Die educatieve kant komt in ‘Ibu Bhumi’ naar voren door de deelname van drie beginnende danseressen die in enkele scènes het beeld ondersteunen en die duidelijk betrokken zijn bij het thema ‘one world’. Hun technische beheersing steekt echter nogal schriel af tegen het adembenemende perfectionisme van de andere drie, zodat je je kunt afvragen, of hun bijdrage – hoe sympathiek en geëngageerd ook – wel zo zinnig is.

HANS BRANS